Op zoek naar Jozef van den Eijnden

Inleiding

Bij ons onderzoek naar Nederlandse dwangarbeiders in Dassel[1] kwamen we in hun brieven veelvuldig de naam Jozef (of Joseph) tegen. De studenten Gerard Schampers[2] en Frans Linders[3] weigerden de loyaliteitsverklaring te tekenen en werden daardoor voor de Arbeitseinsatz naar Duitsland gestuurd. In hun brieven naar huis hadden ze het vaak over een Jozef. Een medestudent die in Kamp Erika niet door de keuring was gekomen. Deze Jozef kon gelukkig naar huis, Gerard en Frans niet. Maar wie was Jozef? 

Jozef

In het eerste deel[4] van de brieven van Gerard Schampers schreven we nog dat we Jozef niet hadden kunnen vinden. Hij werd in een van de brieven in één adem genoemd met Ton Pijnenburg[5]. Gerard schreef vanuit een subkamp van Kamp Erika: “We zitten verdeeld over twee kampen, omdat er te veel zijn voor een kamp. De Helmonders zitten vrijwel bij elkaar in 't kamp Junne, 't bijkamp, behalve Jozef en Ton Pijnenburg. Jozef is tussen de Limburgse groep verzeild geraakt en zit in 't andere kamp.” [4]

Hieruit zou je kunnen opmaken dat Jozef en Ton broers waren, maar er kwam geen Jozef voor in de familie Pijnenburg.[6] Jozef schreef zelf op 10 mei 1943 een briefkaartje[7] aan de familie Schampers:

Ommen, 10 Mei 1943

Beste Vrienden, 

Even 'n berichtje. Zoals jullie van Gerard al vernomen zult hebben, zijn we wel weer bij elkaar. Ik zat hier vrij eenzaam. Vanochtend ben ik gekeurd met 't resultaat dat 6 uur werk in Duitsland unfähig werd bevonden, dankzij m'n attest natuurlijk. 'n Bof hè. Gerard wordt waarschijnlijk vanavond nog gekeurd. Alle keuringen hebben nl. in kamp Erica [...] plaats. Hij heeft natuurlijk ook alle kans afgekeurd te worden. Waarschijnlijk worden wij hier in Nederland tewerk gesteld. Laten we 't beste hopen. Voor Frans vrees ik. Die is vanmorgen gekeurd, maar ik kan 'm niet te spreken krijgen. 
Dus is 't nieuws goed voorlopig. U zult 't wel aan andere bekenden doorgeven, want ik kan U niet allen afzonderlijk schrijven. Doe ze ook de groeten van mij.

Veel hartelijke groeten
Joseph 

Zojuist sprak ik Frans L. Hij is goedgekeurd voor lichte arbeid in Duitsland. Hij laat alle bekenden van mij groeten. Willen jullie ze overbrengen? 

Image 28531
Image 28532
Brief Jozef aan familie Schampers. Source Familie Schampers.
Frans Linders was een student uit Nuenen die, net als Gerard Schampers, in Dassel in Duitsland terecht zou komen. Hij had ook contact met Jozef en in zijn brieven werd ook aangehaald dat Jozef uit Bakel kwam.[8]

De volgende aanwijzing naar Jozef staat in een brief van Gerard van 8 november 1943. Hij schreef: “Via de brief van Heling hoorde ik dat Jozef z'n vader gestorven is. Ik heb 'n collectieve condoleancebrief geschreven. Zorg dat die op z'n plaats komt. […] Hoe is Jozef er onder nu z'n vader dood is? Het is nogal plotseling gegaan is 't niet. Laat er gauw 'ns wat van weten.” [9]

In een brief van de vader van Frans Linders, die hij naar zijn zoon in Dassel stuurde, konden we al opmaken dat Jozef uit Bakel kwam. Vader Linders[10] schreef namelijk over de terugreis van Jozef uit Kamp Erika: “Jozef v/d Einden is Zaterdag 15 Mei uit Ommen als afgekeurd over Nunen naar Bakel gegaan. Louis heeft hem toen met twee fietsen uit Eindhoven afgehaald en omdat het te laat was om ’s avonds Bakel nog te bereiken heeft hij bij ons ’s nachts gelogeerd.” [11] Louis Linders[12] was de broer van Frans Linders.

Uit de briefkaart die Jozef stuurde, konden we enkel opmaken dat de eerste letter van zijn voornaam de J was, verdere voornamen lijkt hij niet te hebben gehad. In het jaarboek van de Hogeschool Tilburg komen we in de lijsten van geslaagden een J. van den Eynden tegen die op 23 februari 1950 zijn doctoraal examen aflegde.[13] Dit werd bevestigd door De Volkskrant op 3 maart 1950: “Aan de Katholieke Economische Hogeschool slaagden […] voor het doctoraal examen […] J. v. d. Eijnden, Bakel.”[14]

Met al deze gegevens vonden we een bidprentje voor Joseph van den Eijnden[15], overleden op 22 november 1988. Daarin staat: “Joseph van den Eijnden werd geboren te Bakel op 6 april 1919. Na zijn H.B.S.-opleiding studeerde hij af in de economische wetenschappen te Tilburg.” [16]

Vader van Jozef

Je zou zeggen dat we nu Jozef wel gevonden hadden. Echter, zowel Gerard[17] als Frans[18] schreven over het overlijden van de vader van Jozef. Ze hadden via een brief van de familie Heling op 8 november 1943 te horen gekregen dat hij was overleden. Dit bracht ons aan het twijfelen. Uit de geboorteakte van Jozef bleek namelijk, dat er bij zijn geboorte geen vader geregistreerd was[19]. Zijn moeder, Augusta van den Eijnden[20], lijkt daarna ook niet getrouwd te zijn geweest en Jozef lijkt ook nooit erkend te zijn door zijn vader. Zijn moeder overleed in 1968 en ligt alleen begraven.[21] Er lijkt dan ook geen sprake geweest te zijn van een vader in het leven van Jozef.

Hierdoor konden we Jozef niet met zekerheid toewijzen aan Joseph van den Eijnden, want wie was dan de vader die in 1943 overleed? 

Image 28533
Peter van den Eijnden. Source NL-HaNA, Fotocollectie Heidemij, 2.24.06.03, inv.nr. 1.
Daarom gingen we eerst op zoek naar zijn familie. Jozef trouwde met Petronella Sengers[22]. Zij overleed op 44-jarige leeftijd in Nijmegen. Volgens het bidprentje van Jozef hadden ze een zoon. Helaas hebben we die zoon (nog) niet kunnen vinden. Misschien dat er wel een neef of nicht te vinden was, daarvoor zouden we verder kunnen kijken naar de ouders van Jozefs moeder. Dat waren Peter van den Eijnden[23] en Johanna van Deurzen[24]. Johanna overleed al in 1921, Peter pas op 70-jarige leeftijd, in 1943. Om precies te zijn, op 27 oktober 1943, twaalf dagen voordat de brief van de familie Heling in Dassel aankwam.

Jozef groeide zonder vader op en zijn oma stierf toen hij twee jaar oud was. Hij woonde samen met zijn moeder bij zijn grootvader in de boswachterswoning op de Stippelberg 1 in De Rips[25]. Zijn grootvader was namelijk boswachter, en vanaf 1910 bosbaas, bij de Nederlandse Heidemaatschappij[26]. Deze grote ontginningsmaatschappij was in de Peel actief met het in cultuur brengen van de woeste gronden. Hier werd, vooral in de Peel, bosbouw voor ingezet.[27]

Peter van den Eijnden ging in 1933 op 60-jarige leeftijd met pensioen[28], nadat hij in 1928 was onderscheiden met de “zilveren eeremedaille der Oranje Nassau-orde”.[29] Na zijn pensionering kon Peter met zijn familie in de boswachterswoning blijven wonen.[30]

Image 28530
De huidige woning op de Stippelberg. Source Jeroen Koppes.
De woning raakte op 11 mei 1940 door brand beschadigd. Terugtrekkende troepen onder bevel van de commandant van de 3e compagnie, III bataljon, 27e Regiment Infanterie staken de bossen en de boswachterswoning met petroleum in brand.[31] In de dagen ervoor was de woning, vermoedelijk ook vanwege de aanwezige brandtoren, gebruikt als hoofdkwartier van het III bataljon.[32] De huidige woning is van 1940.[33] Peter verhuisde hierop naar de Helmondsestraat in Bakel en overleed daar in 1943 op 70-jarige leeftijd.[34] Jozef en zijn moeder bleven in de Helmondsestraat wonen, tot Jozef in oktober 1941 naar Hilvarenbeek verhuisde. Vermoedelijk om dichter bij de Hogeschool in Tilburg te wonen. Op 23 juni 1942 verhuisde hij weer terug naar zijn moeder in Bakel.[35]

Het kan dan ook niet anders dat Gerard en Frans met de vader van Jozef eigenlijk zijn grootvader bedoelden. Vermoedelijk wisten ze niet anders. 

Image 28534
Graf Augusta van den Eijnden (l) en Joseph en Petronella van den Eijnden (r). Source Jeroen Koppes.

Epiloog

Jozef studeerde na de oorlog af aan de Katholieke Economische Hogeschool in Tilburg. In 1953 verhuisde hij naar Nijmegen en trouwde in 1956 met Petronella Sengers.[36] Ze kregen één zoon. Jozef werkte onder andere voor het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk.[16] Voor de gemeente Bemmel deed hij tussen 1958 en 1963 onderzoek naar de huidige en toekomstige welzijnsvoorzieningen in die gemeente. Het 'functioneel structuuronderzoek der gemeente Bemmel' werd in 1963 gepresenteerd.[37] 

Jozef verhuisde in 1975 terug naar Bakel, uiteindelijk overleed hij in 1988 op 69-jarige leeftijd in Eindhoven.[36] Hij ligt met zijn vrouw begraven op het kerkhof in Mierlo.[38] We hopen de familie van Jozef nog te vinden en misschien, heel misschien, duiken er nog brieven op die hij van zijn vrienden in Dassel kreeg.

References

Notes

  1. 1TracesOfWar.nl - Nederlandse dwangarbeiders in Dassel, geraadpleegd op 23-05-2025.
  2. 2Gerardus (Gerard) Johannes Antonius Schampers (Helmond, 21-02-1922 – Uden, 26-02-2006). 
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  3. 3Franciscus (Frans) Wilhelmus Maria Linders (Nuenen, 01-05-1923 - Oss, 05-07-2018). 
    Mensenlinq.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  4. 4TracesOfWar.nl - Gerard Schampers, van student tot dwangarbeider, geraadpleegd op 23-05-2025.
  5. 5Antonius (Ton) Johannes Pijnenburg (Helmond, 25-03-1925 – Tjipanas, Indonesië, 18-03-1947). 
    Oorlogsgravenstichting.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  6. 6E-mail familie Pijnenburg, 13-08-2023.
  7. 7Briefkaart Jozef van den Eijnden, 10-05-1943.
  8. 8Brieven Frans Linders.
  9. 9TracesOfWar.nl - Gerard Schampers, de eerste jaarwisseling, geraadpleegd op 23-05-2025.
  10. 10Alphonsus (Alphons) Franciscus Linders (Nuenen, 02-08-1885 – Weert, 18-07-1970). 
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 25-05-2025.
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 25-05-2025.
  11. 11Brief Alphons Linders, 31-05-1943.
  12. 12Louis August Maria Linders (Nuenen, 07-06-1922 – Weert, 18-10-2017). 
    Mensenlinq.nl, geraadpleegd op 25-05-2025.
  13. 13Jaarboek der Katholieke Economische Hogeschool over het studiejaar 1949-1950, pagina 42.
  14. 14De Volkskrant, 03-03-1950.
  15. 15Joseph van den Eijnden (Bakel, 06-04-1919 – Eindhoven, 22-11-1988).
    Online-begraafplaatsen.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  16. 16Bidprentje Joseph van den Eijnden.
  17. 17Brief Gerard Schampers, 08-11-1943.
  18. 18Brief Frans Linders, 09-11-1943.
  19. 19OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  20. 20Augusta Joanna van den Eijnden (Bakel en Milheeze, 16-09-1900 – Bakel en Milheeze, 06-01-1968).
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  21. 21Online-begraafplaatsen.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  22. 22Petronella Johanna Sengers (Mierlo, 24-06-1916 – Nijmegen, 23-02-1961).
    Bidprentje Joseph van den Eijnden.
    Online-begraafplaatsen.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  23. 23Peter Johannes van den Eijnden (Mathijseind, 18-05-1873 – Bakel en Milheeze, 27-10-1943). 
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  24. 24Johanna Catharina van Deurzen (Bakel en Milheeze, 18-02-1866 – Bakel en Milheeze, 25-11-1921).
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  25. 25Bevolkingsregister Bakel en Milheeze, 1921-1932, via Gemeentearchief Gemert-Bakel.
  26. 26LandvandePeel.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    OpenArchieven.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    De Zuid-Willemsvaart, 13-12-1924.
    De Zuid-Willemsvaart, 20-05-1933.
    Nationaal Archief, Den Haag, Fotocollectie Heidemaatschappij - fotoalbums, contactafdrukken en restbestand foto's en negatieven, nummer toegang 2.24.06.03, inventarisnummer 1 Fotoalbums met portretten van gepensioneerde of voor pensionering overleden voormannen en beambten 1927-1937.
    Ploegmakers, H., Peerke van den Eijnden, ongepubliceerd artikel.
  27. 27Erfgoed Gemert-Bakel, geraadpleegd op 23-05-2025.
    LandvandePeel.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
  28. 28De Zuid-Willemsvaart, 20-05-1933.
    Nationaal Archief, Den Haag, Fotocollectie Heidemaatschappij - fotoalbums, contactafdrukken en restbestand foto's en negatieven, nummer toegang 2.24.06.03, inventarisnummer 1 Fotoalbums met portretten van gepensioneerde of voor pensionering overleden voormannen en beambten 1927-1937.
    Ploegmakers, H., Peerke van den Eijnden, ongepubliceerd artikel.
  29. 29De Tijd, 30-06-1928.
  30. 30Ploegmakers, H., Peerke van den Eijnden, ongepubliceerd artikel.
  31. 31NIMH 409, 525018 Verslag van de commandant van het 5e korps rijdende artillerie kapitein G. van Tienhoven. NIMH 409, 525021 Verslagen van de commandant van de 3e compagnie van het IIIe bataljon van het 27e regiment infanterie kapitein J. Honig.
  32. 32NIMH 409, Verslagen met kaarten en schetsen commandant van het 27e regiment infanterie, tevens van Vak Bakel luitenant-kolonel F.N.F. van der Schrieck.
  33. 33LandvandePeel.nl, geraadpleegd op 31-05-2025.
    Huispedia.nl, geraadpleegd op 31-05-2025.
  34. 34Ploegmakers, H., Peerke van den Eijnden, ongepubliceerd artikel.
    Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Peter Johannes van den Eijnden.
  35. 35Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Augusta Joanna van den Eijnden.
    Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Joseph van den Eijnden.
  36. 36Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Joseph van den Eijnden.
  37. 37Eijnden, J. van den, Functioneel structuuronderzoek der gemeente Bemmel.
  38. 38Online-begraafplaatsen.nl, geraadpleegd op 23-05-2025.
    Bidprentje Joseph van den Eijnden.

Book references

  • Briefkaart Jozef van den Eijnden, 10-05-1943.
  • Brieven Alphons Linders.
  • Brieven Frans Linders.
  • Brieven Gerard Schampers.
  • Bevolkingsregister Bakel en Milheeze, 1921-1932, via Gemeentearchief Gemert-Bakel.
  • De Tijd, 30-06-1928.
  • De Volkskrant, 03-03-1950.
  • De Zuid-Willemsvaart, 13-12-1924.
  • De Zuid-Willemsvaart, 20-05-1933.
  • E-mail familie Pijnenburg, 13-08-2023.
  • Eijnden, J. van den, Functioneel structuuronderzoek der gemeente Bemmel.
  • Erfgoed Gemert-Bakel.
  • Huispedia.nl.
  • Jaarboek der Katholieke Economische Hogeschool over het studiejaar 1949-1950.
  • LandvandePeel.nl.
  • Nationaal Archief, Den Haag, Fotocollectie Heidemaatschappij - fotoalbums, contactafdrukken en restbestand foto's en negatieven, nummer toegang 2.24.06.03, inventarisnummer 1 Fotoalbums met portretten van gepensioneerde of voor pensionering overleden voormannen en beambten 1927-1937.
  • Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Augusta Joanna van den Eijnden.
  • Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Joseph van den Eijnden.
  • Nationaal Register van Overledenen, persoonskaart Peter Johannes van den Eijnden.
  • NIMH 409, 525018 Verslag van de commandant van het 5e korps rijdende artillerie kapitein G. van Tienhoven. NIMH 409, 525021 Verslagen van de commandant van de 3e compagnie van het IIIe bataljon van het 27e regiment infanterie kapitein J. Honig.
  • NIMH 409, Verslagen met kaarten en schetsen commandant van het 27e regiment infanterie, tevens van Vak Bakel luitenant-kolonel F.N.F. van der Schrieck.
  • Ploegmakers, H., Peerke van den Eijnden, ongepubliceerd artikel.
  • Mensenlinq.nl.
  • TracesOfWar.nl - Gerard Schampers, de eerste jaarwisseling.
  • TracesOfWar.nl - Gerard Schampers, van student tot dwangarbeider.
  • TracesOfWar.nl - Nederlandse dwangarbeiders in Dassel.
  • Oorlogsgravenstichting.nl.
  • Online-begraafplaatsen.nl.
  • OpenArchieven.nl.

Met dank aan

  • Familie Linders.
  • Familie Schampers.
  • Eric van den Bungelaar.
  • Lisa de Haas.
  • Bernard Ploegmakers.
  • Hannie Ploegmakers.
  • Herma de Vries.
  • Archief Universiteit Tilburg.
  • Gemeentearchief Gemert-Bakel.