Ramp met de s.s. Pavon, 20-21 mei 1940
Inleiding
In de nacht van 20 op 21 mei 1940 werd het Franse koopvaardijschip s.s. Pavon, met aan boord bijna 1450 Nederlandse militairen, nabij Duinkerke aangevallen door een Duitse bommenwerper. Bij deze aanval kwamen zeker 50 militairen om het leven. Het schip werd ernstig beschadigd aan de grond gezet en kon niet meer hersteld worden.

De ramp met de s.s. Pavon
Het Franse koopvaardijschip s.s. Pavon (1930) was op 28 november 1930 in gebruik genomen door de Franse rederij Companie De Navigation d'Orbigny et Faustin Fils uit La Rochelle. In september 1939 werd het schip gevorderd door de Franse Marine voor het transport van troepen en militaire goederen. Onder bevel van gezagvoerder Georges Perdrault werd het schip door de Fransen ingezet tijdens diverse operaties.
Op 12 mei 1940 vaarde het schip samen met de s.s. Newhaven (1911), de haven van Vlissingen binnen om daar Franse troepen en voorraden af te leveren. De beide schepen waren hiertoe op 11 mei vanuit Duinkerke vertrokken onder escorte van HMS Vimiera (L29), HMS Westminster (L40), Fougueux (1928), Frondeur (1929), L'Incomprise (1936) en La Diligente (1917). Hierbij werd het konvooi ter hoogte van het lichtschip Wandelaar verlaten door de Vimiera, Westminster, Fougueux, Frondeur en L'Incomprise, welke toen werden vervangen door HMS Valentine (L69) en HMS Winchester (L55). Hoewel de schepen al in de vroege morgen voor de rede van Vlissingen verschenen, konden ze vanwege bombardementen op de haven pas rond 13.30 uur de haven binnenvaren.[1][2]

Een kleine week later kwam het schip weer aan in Duinkerke. Hier hielden zich in de Jean Bart kazerne meer dan 2000 Nederlandse militairen op, afkomstig van onder andere de Peel-Raamstelling en rond Rotterdam. Zij waren na 15 mei 1940 naar Zeeland getrokken en vervolgens naar Duinkerke geëvacueerd. In Duinkerke bevond zich Schout-bij-Nacht Hendrik Jan van der Stad, die in opdracht van Koningin Wilhelmina Zeeland had verlaten en hier als kwartiermaker fungeerde.[3][4][2]
De s.s. Pavon werd aangewezen om een kleine 1200 Nederlanders naar Cherbourg of La Rochelle te brengen. Op 20 mei werden onder de leiding van Schout-bij-Nacht van der Stad de militairen ingescheept. Onder druk van Jules Henri Watrin, de Commandant van Duinkerke, werden Perdrault en van der Stad gedwongen om nog eens ruim 200 manschappen extra in te schepen, waarmee het totaal aantal op rond de 1450 manschappen kwam te liggen. De Fransen wilden vooral van de Nederlandse militairen af en er moesten zo veel mogelijk manschappen ingeladen worden. Uiteindelijk bleven er nog circa 500 Nederlandse militairen achter in Duinkerke. De Pavon was een vrachtschip zonder passagiersaccommodatie en derhalve totaal niet geschikt om naast 40 bemanningsleden nog eens een groot aantal militairen te vervoeren. De ruim 1450 militairen werden ondergebracht in de drie ruimen van het schip, terwijl de 32 officieren, waaronder een aalmoezenier, een veldpredikant en zes artsen in de messroom onder de brug werden ondergebracht. Met deze 1450 mensen opeengepakt in het schip en een kleine lading balen katoen, zou de Pavon de haven verlaten richting La Rochelle.[5][3][2]
Vanwege de vertraging door het ingrijpen van Watrin en de noodzaak op op het juiste getijde te moeten wachten, werd pas bij het invallen van de duisternis, om 21.15 uur, uit Duinkerke vertrokken, waarbij de kapitein een route vlak langs de kust had gekozen. De Pavon werd hierbij geëscorteerd door vier onderzeebootjagers (Chasseur 9 (Ch-9), Chasseur 10 (Ch-10), Chasseur 11 (Ch-11) en Chasseur 41 (Ch-41)) uit de zogenaamde Chasseur 5-klasse (1939) en Chasseur 41-klasse (1939). Dit waren kleine scheepjes van ongeveer 38 meter lang, met een bemanning van 25 manschappen en bewapend met een 75 mm kanon en een aantal mitrailleurs. De aan boord aanwezig Nederlanders waren afkomstig van de Peel-Raamstelling, de Maaslinie, een aantal Grensbataljons, een groep van de Luchtwachtpost Helmond en de Luchtverdedigingsgroep Den Bosch. Een heel klein gedeelte slechts was afkomstig uit Zeeland. Als hoogste militair aan boord gold Reserve-Majoor Johannes Fredericus Ludovicus Bruijn van het 2e Regiment Infanterie.[5][3][2]
Tijdens deze tocht werd het schip rond 22.30 uur aangevallen door een Duitse bommenwerper, waarbij tijdens de vierde aanval de derde geworpen bom in het ruim belandde en ontplofte. De explosie vond plaats in het middenruim, vlak bij de commandobrug. Hierbij kwamen 50 Nederlandse militairen om het leven door de explosie, doordat de dekken instortten en doordat de balen katoen vlam vatten. Ruim 100 raakten gewond en er brak brand uit aan boord. Hierdoor ontstond de nodige paniek waarbij sommige manschappen overboord sprongen. De vier escorterende onderzeebootjagers schoten de Pavon gelijk te hulp. Chasseur 9 was als eerste ter plaatse en ging langszij het schip. Hierbij werd de jager bijna zelf door een Duitse bom geraakt. Het scheepje nam maar liefst 145 Nederlandse militairen aan boord voordat het zich losmaakte. De overige jagers lieten hun sloepen de drenkelingen ophalen uit het water en van het schip. Chasseur 41 nam 17 manschappen aan boord, voornamelijk drenkelingen uit het water. Ook werden drenkelingen aan boord genomen door de te hulp gesnelde Franse torpedobootjagers Cyclone (1925), Mistral (1925) en Siroco (1925). Kapitein Perdrault besloot dat de overige manschappen de beste kans hadden als hij zijn schip liet stranden aan de kust. In de vroege ochtend van 21 mei 1940 liet hij de s.s. Pavon (1930) bij Oye-Plage nabij Gravelines aan de grond lopen. De gewonden werden in eerste instantie aan boord verzorgd door de minstens vijf aan boord aanwezig Nederlandse Militaire artsen, tot ze bij eb van boord konden worden gehaald op de 21e mei. Bij eb lag het schip geheel droog en kon men het redelijk eenvoudig verlaten. De gewonden, volgens tellingen ruim 100 manschappen, werden ondergebracht in ziekenhuizen in Calais en in Duinkerke. De niet gewonde overlevenden werden naar La Coquelle bij Calais gebracht waar ze op 24 mei 1940 door de Duitsers krijgsgevangen werden gemaakt.[5][1][3]
Twee opvarenden kwamen aan boord van een Brits hospitaalschip terecht. Reserve 1e Luitenanten Harmsen en Drok kwamen hierdoor in Engeland terecht. De krijgsgevangenen werden in juni 1940 vrijgelaten en keerden terug naar Nederland. De s.s. Pavon was door het bombardement onherstelbaar beschadigd geraakt en bleef jaren lang op het strand liggen waar het langzaam maar zeker wegroestte. Op het strand van Oye-Plage vinden nog regelmatig herdenkingen plaats.[3]
De slachtoffers
Zoals vermeld kwamen voor zover bekend 50 opvarenden om het leven bij de ramp of overleden later in een ziekenhuis. Hieronder bevonden zich vier officieren, een vaandrig, twee beroeps onderofficieren, zes reserve dan wel dienstplichtige onderofficieren en 37 manschappen. Totaal konden 38 hiervan niet worden geborgen of geïdentificeerd. Zij werden herdacht met een monument op de Militaire Erebegraafplaats de Grebbeberg. 'Slechts' twaalf militairen konden een graf op naam krijgen. De militairen die omkwamen aan boord van de Pavon kwamen allen op 20 mei 1940 om het leven aangezien de bomaanval en de explosie nog op 20 mei plaatsvonden. Vanwege de hectische situatie zijn veel omgekomen militairen echter met de overlijdensdatum van 21 mei vastgelegd. De gewonden overleden op data later dan 20 mei. Op 1 juni 1940 lieten vier officieren die aanwezig waren bij de ramp, Reserve 1e Luitenant Maximiliaan Eguilius Maria van Iersel, Vaandrig Wilhelmus Coenradus Bordon, Vaandrig Gert Schermers en Vaandrig E.J.M. Haffmans scherpe kritiek op de gang van zaken rond de inscheping horen door middel van een formeel aan de Legerleiding ingediend rapport, waar men later nooit meer iets van heeft vernomen. Hierin spreken zij van 100 dodelijke slachtoffers, een aantal dat later lager uit zou vallen. Dit gaf echter goed de hectische situatie weer waarbij de gebeurtenissen plaatsvonden.[6]
Johan Elisa
Cornelis Baaijen |
Sergeant-Majoor
Instructeur |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers |
20 mei 1940 |
Alouisius Bogaart |
Dienstplichtig Soldaat | 3e Compagnie, 14e
Grensbataljon |
20 mei 1940 |
Lambertus
Hendricus van Bree |
Soldaat |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Andries Brilleman |
Dienstplichtig
Soldaat |
Staf, 3e
Compagnie, Aan- en Afvoertroepen |
20 mei 1940 |
Gerrit Broekers |
Dienstplichtig
Soldaat |
Mitrailleurcompagnie,
IIIe Bataljon, 30e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Herman Broekers |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Johan Christiaan
Buiter |
Dienstplichtig
Soldaat |
2e Compagnie, Grensbataljon Jagers |
20 mei 1940 |
Jean Baptist
Joseph Maria van Bussel |
Soldaat |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Johannes Jacobus
Cramers |
Dienstplichtig
Soldaat |
Troependetachement
Staf Westfront Vesting Holland |
24 mei 1940 |
Franciscus Damen |
Dienstplichtig
Soldaat |
2e Compagnie, IIIe
Bataljon, 27e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Teunis van Duffelen |
Dienstplichtig
Soldaat |
Staf, Ie
Compagnie, 27e Regiment Infanterie |
27 mei 1940 |
Petrus Johannes
van Eijk |
Dienstplichtig
Soldaat |
3e Compagnie, IIIe
Bataljon, 26e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Hendrikus van Elk |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers |
20 mei 1940 |
Constantinus
Petrus van den Ende |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers |
20 mei 1940 |
Joseph Chretien
Marie Antonius Faessen |
Dienstplichtig
Sergeant |
Staf, IIe
Bataljon, 2e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Antonius Henricus
Maria van Gorp |
Reserve 2e
Luitenant |
1e Compagnie, Ie
Bataljon, 27e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Jan Baptist
Franciscus Grinwis |
Soldaat |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Hendrikus Jacobus
Nicolaas van der Hagen |
Dienstplichtig
Sergeant |
3e Compagnie, IIIe
Bataljon, 26e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Jacobus Johannes
Hendricus van Heijster |
Dienstplichtig
Soldaat |
Staf, IIe
Bataljon, 2e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Wilhelmus Hendriks |
Dienstplichtig
Soldaat |
Staf, 26e Regiment
Infanterie |
23 juni 1940 |
Jan Cornelis
Hulsinga |
Dienstplichtig
Korporaal |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Petrus Johannes
Franciscus van Ierland |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 21 mei 1940 |
Wilhelmus
Leonardus Janssen |
Soldaat |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Cornelis Jongkind |
Dienstplichtig
Sergeant |
3e Compagnie, IIe
Bataljon, 30e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Pieter Klaasse |
Dienstplichtig
Korporaal |
3e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Franke van der Laan |
Dienstplichtig
Sergeant |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Albertus Leenknegt |
Dienstplichtig
Soldaat |
Autocompagnie,
Lichte Divisie |
20 mei 1940 |
Alexander Cornelis
van Lith |
Reserve Kapitein |
V.L.S.K.
Luchtwachtdienst Groep 's-Hertogenbosch |
20 mei 1940 |
Jan Lokker |
Dienstplichtig
Soldaat |
2e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 21 mei 1940 |
Adrianus Antonius
Leonardus Cornelius Mallens |
Dienstplichtig
Soldaat |
3e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 27 mei 1940 |
Johannes Marte
Mante |
Opzichter van Fortificatiën 1e
Klasse |
Staf, 6e
Grensbataljon |
20 mei 1940 |
Franciscus
Hubertus Cornelis Moorees |
Soldaat |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Wilhelmus Cornelis
Oliemeulen |
Dienstplichtig
Soldaat |
3e Compagnie, IIIe
Bataljon, 26e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Gerardus Bastiaan
Willem Oorschot |
Dienstplichtig
Soldaat |
Staf, IIIe
Bataljon, 27e Regiment Infanterie |
21 mei 1940 |
Rudolf van Oorschot |
Soldaat |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Anne Pera |
Dienstplichtig
Soldaat |
2e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Cornelis Prins |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Willem Arnoldus
Rijniers |
Sergeant |
Luchtwachtpost
Helmond |
20 mei 1940 |
Nicolaas
Franciscus Roos |
Reserve Vaandrig |
3e Compagnie, 3e
Grensbataljon |
20 mei 1940 |
Jan Cornelis Schenk |
Dienstplichtig
Sergeant |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Geert Schippers |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Folgert van der
Sluis |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Johannes
Franciscus Gerardus van Tuijn |
Dienstplichtig
Soldaat |
Staf, IIe
Bataljon, 2e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Petrus Johannes
van Veen |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Melis Visser |
Reserve 1e
Luitenant |
Mitrailleurcompagnie,
Ie Bataljon, 27e Regiment Infanterie |
23 augustus 1940 |
Jacob van Wingerden |
Dienstplichtig
Soldaat |
3e Compagnie, 3e
Grensbataljon |
20 mei 1940 |
Cornelis Wilhelmus
de Wit |
Dienstplichtig
Soldaat |
1e Compagnie, Grensbataljon Jagers | 20 mei 1940 |
Laurens van der
Woerd |
Dienstplichtig
Sergeant |
3e Compagnie, IIIe
Bataljon, 26e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Laurentius
Josephus Hubertus Xhaflaire |
Dienstplichtig
Soldaat |
3e Compagnie, IIIe
Bataljon, 30e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
Bastiaan de Zeeuw |
Reserve 2e
Luitenant |
Mitrailleurcompagnie,
IIIe Bataljon, 30e Regiment Infanterie |
20 mei 1940 |
References
Notes
- 1Bertke, 2012, pag. 144
- 2Horlings, Het drama van de SS Pavon
- 3Zuidfront Holland 1940
- 4Maritime Events | War over Holland
- 5Jong, 1969, pag. 490-491
- 6Horlings, Historiek
Book references
- Berg, P. van den - De ramp met de Pavon
- Bertke, D.A. - World War II Sea War, Vol 2
- Jong, L. de - Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 3
- De tragedie met de Pavon | Zuidfront Holland 1940
- Autres épaves "non coulées" à Dunkerque | Epaves au large de Dunkerque
- HORLINGS, A., Scherp rapport boze officieren over dodelijke tocht SS Pavon in mei 1940 | Historiek
- Maritime Events | War over Holland
- De Scheepsramp met de s.s. Pavon | Brabantse gesneuvelden 1940 - heden
- Horlings, Het drama van de SS Pavon