Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikte de Wehrmacht verschillende munitiesoorten in tanks, lichte pantservoertuigen en vliegtuigen. Tankmunitie zoals ‘AP’ (pantser), ‘HE’ (brisant, ‘High-Explosive’), ‘HEAT’ (holle lading, ‘High-Explosive Anti-Tank’) en andere granaten ('Hartkerngeschoss'), waren geschikt om dikke bepantsering te doorboren. Holle lading werd gebruikt in antitankwapens. Groot voordeel van holle lading is dat granaten niet afhankelijk zijn van afstand. Het penetratievermogen blijft constant over grote afstanden. Een voorbeeld: tot tien meter doorboort holle lading bijvoorbeeld 50mm staal, tot twee kilometer tevens 50mm staal.

Brisantgranaten werden in de Tweede Wereldoorlog in grote aantallen geproduceerd. Tanks gebruikten brisant om infanterie en andere ‘zachte' doelen aan te vallen. Brisantgranaten zijn gevuld met explosief materiaal, vaak TNT of een mix van TNT met andere explosieven. Bij contact met een oppervlak explodeert de brisantgranaat. Scherven zorgen voor grote schade. Brisant is met name geschikt in middelgrote en grote kanonnen. Voorbeelden zijn de Duitse 75mm KwK 37 L/24, KwK 40 L/43, KwK 40 L/48 en KwK 42 L/70, 88mm KwK 36 L/56 en L/71, 105mm (Schwere Feldhaubitze) en 128mm (PaK 44 L/55) kanonnen. Ook de Sovjets maakten gebruik van brisant. Met name kalibers groter dan 76mm zoals het 122mm D-25T kanon (JS-2 tank) en de 152.4mm ML-20S houwitser (SU/ISU 152 series) waren geschikt om brisant af te vuren.

In het begin van de oorlog, tussen 1939 en 1940, gebruikten Duitse troepen een kort 75mm kanon op tanks en pantservoertuigen. Vroege tankmodellen zoals de Panzer IV waren met dat korte 75mm wapen uitgerust. Het ging om het 75mm KwK 37 L/24 (L/23.5) kanon. Het L/24 kanon kon twintig graden omhoog en tien graden omlaag bewegen. Het kanon kon twaalf tot vijftien schoten per minuut afvuren. Het 75mm KwK 37 L/24 wapen kostte 8000 rijksmark, woog 490 kilogram, was 1,77 (1766.5mm) meter lang, had een effectief bereik van twee kilometer, een maximaal bereik van 6200 meter en kon een aantal munitiesoorten afschieten. De L/24 kon pantsergranaten, verschillende holle lading, brisant en nevelgranaten afvuren. De pantsergranaat heette ‘K.Gr.rot.Pz’, holle lading ‘Gr.38 Hl’, brisant ‘Sprenggranate 34’ en nevelgranaten ‘Nebel’. Met name de pantsergranaat en holle lading werden gebruikt tegen vijandelijke tanks.

De pantsergranaat (‘AP’, ‘armour-piercing’) is een munitietype dat ontwikkeld is om staalbepantsering te doorboren. Het Duitse leger liet verschillende pantsergranaten door wapenfabrikanten tussen 1939 en 1945 ontwikkelen. Van 1939 tot en met 1945 zijn granaten met een kaliber van 20, 37, 50, 75, 88 en 128mm geproduceerd. Gedurende de eerste oorlogsjaren hadden Duitse tanks 20, 37, 50 en 75mm kanonnen. De eerste, in massaproductie geleverde tank met een 75mm kanon, was de Panzerkampfwagen IV. De Panzerkampfwagen I had twee mitrailleurs, Panzerkampfwagen II een 20mm kanon en Panzerkampfwagen III een 37 of 50mm kanon.

Het eerste 75mm tankkanon dat geproduceerd werd door Krupp in 1934 was het 75mm KwK 37 L/24 geschut. Voor het L/24 wapen was pantsermunitie beschikbaar. Voor de bewapening van gemechaniseerd geschut, zoals het stormgeschut III (StuG III), werd een versie van de L/24, de 7.5 cm (75mm) StuK 37, gebruikt. De 75mm KwK 37 L/24 was niet geschikt tegen zware tanks, maar was wel effectief tegen infanterie en licht gepantserde voertuigen. De korte loop en de lage mondingssnelheid van afgevuurde pantsergranaten zorgde ervoor dat holle lading en brisant vaak ingezet werden tegen doelen.

Toch was het 75mm L/24 kanon niet nutteloos tegen tanks. De ‘K.Gr.rot.Pz’ (‘APCBC’) granaat was geschikt voor het L/24 wapen. Vooral in de eerste oorlogsjaren, tussen 1939 en 1940, was de L/24 in staat vijandelijke tanks met de pantsergranaat uit te schakelen. Het ging vooral om lichte en middelzware tanks. Polen had licht gepantserde tanks en voertuigen die met de K.Gr.rot.Pz granaat vernietigd konden worden. In Frankrijk was het L/24 wapen vrijwel nutteloos tegen Franse zware tanks (Char B1). Na de confrontatie met Sovjet T-34 en KV tanks in juni 1941 werd duidelijk dat de pantsergranaat niet bruikbaar was om die tanks op lange afstand uit te schakelen.

Technische specificaties

De K.Gr.rot.Pz was een granaat met een rode band (‘rot’: rood), woog 6.8 kilogram en bereikte een snelheid van 385 tot 440 meter per seconde (m/s) in het L/24 wapen. De granaat is ongeveer 243mm lang (75x243R) en had een explosieve massa van 80 gram. De granaat penetreerde ongeveer 56mm staal tot tien meter, 54mm tot 100 meter, 50mm tot 500 meter, 46mm tot 1000 meter, 42mm tot 1500 meter en 38mm tot 2000 meter. In een hoek van dertig graden doorboorde de granaat 41mm staal tot honderd meter.

Sovjet T-34 tanks hadden een pantser met een dikte van 40 tot 45mm. De voorkant van de T-34 kon in theorie met de K.Gr.rot.Pz doorboord worden, het schuine pantser van T-34 zorgde er echter voor dat granaten vaak afketsten. De zij- en achterkant van T-34 (45mm) zijn kwetsbaar. Het pantser van de Sovjet KV-1 tank, 70 tot 75mm, was voor de K.Gr.rot.Pz echter ondoordringbaar. Omdat de granaat ‘slechts’ 56mm staal tot tien meter doorboorde, kon de KV-1 met de pantsergranaat niet of nauwelijks vernietigd worden. De Duitse Panzerkampfwagen IV tanks, met name Ausf. A tot en met D, zijn erg kwetsbaar voor het 76,2mm kanon van KV-1. Om T-34 en KV tot lange afstand uit te schakelen werd een nieuw type pantsergranaat ontwikkeld: Panzergranate 39 (PzGr. 39). Geschikt voor het lange 75mm KwK 40 L/43 en L/48 wapen in nieuwe Panzer IV versies (F2, G, H en J).

Duidelijk werd dat de K.Gr.rot.Pz grote schade veroorzaakte. Dat kwam door de explosieve inhoud. De pantsergranaat werd tijdens de oorlog gebruikt in verschillende voertuigen zoals de ‘Stummel’. Tegen zware tanks presteerde de granaat, met name vanaf 1941 na de confrontatie met T-34 en KV, slecht. Daarom besloten Duitse ingenieurs en het Duitse leger nieuwe pantsergranaten te produceren.

Holle lading werd tussen 1940 en 1945 gebruikt tegen zware tanks en voertuigen. De Duitse ‘Gr. 38 Hl’ is een holle lading granaat die in verschillende Duitse kanonnen gebruikt werd. Net als ‘Panzergranate 39’ en ‘Panzergranate 40’ werd de Gr. 38 Hl gebruikt in ‘KwK’ (Kampfwagenkanonen). De eerste versie heette ‘Gr.38 H1’. Die 4.5 kilogram wegende granaat had een penetratievermogen van 45mm staal tot twee kilometer en was niet erg succesvol. Om dikker staal te penetreren werden verschillende versies, gebaseerd op de Gr.38 Hl, geproduceerd. Een drietal soorten (A, B en C) fabriceerden de Duitsers. In 1940 en 1941 gebruikten Duitse troepen de 75mm Gr. 38 Hl/A in het korte KwK 37 L/24 ‘Stummel’ (stomp) kanon. Dat kanon kon AP (pantser), HE (brisant) en HEAT (holle lading) munitie tot twee kilometer afvuren. Holle lading bestaat uit een metalen omhulsel waarin springstof is aangebracht. De neus van de granaat is hol en een koperlegering is aan de binnenkant bij de springstofconus aangebracht. Springstof zit achter een koperen bekleding en zorgt ervoor dat na de explosie koper en metaal als een soort ‘straal’ of ‘jet’ naar voren worden geperst (Munroe effect). De kinetische energie is erg groot. Het getroffen pantserstaal wordt vloeibaar en metaalsplinters vliegen door het interieur van de tank. Duidelijk is dat holle lading grote schade veroorzaakt.

Gr.38 Hl

De Gr.38 Hl werd zoals gezegd in een drietal productieversies of varianten geproduceerd. De eerste succesvolle ‘A’ versie, ‘Gr.38 Hl/A’, ‘Gr. 38 Hl/A’ of ‘Gr. 38HL/A’ genoemd, woog 4.4 kilogram en werd met een snelheid van 450 meter per seconde uit het korte 75mm L/24 kanon afgeschoten. Het penetratievermogen van de A variant was ongeveer 70mm staal tot twee kilometer (in een hoek van 30 graden). De ‘B’ variant (Gr. 38 Hl/B of Hl.Gr 38B), woog 4.57 (4.6) kilogram en penetreerde plusminus 75mm staal tot twee kilometer. De derde ‘C’ variant woog 4.8 kilogram en penetreerde 100 of 115mm staal tot twee kilometer. Het korte 75mm L/24 kanon profiteerde van de relatief hoge penetratiewaarden van holle lading. Na de inval in de Sovjet-Unie op 22 juni 1941 konden Duitse troepen met Gr.38 Hl munitie vijandelijke tanks vernietigen. Ook de Sovjet T-34 tank kon met holle lading vernietigd worden. Opmerkelijk is het gegeven dat Gr. 38 Hl soms ‘Gr38 H1’ genoemd wordt (Chamberlain & Doyle, 2004, p. 245).

‘Tussenpantser’ werd in de oorlog geproduceerd om holle lading onschadelijk te maken. De Duitse ‘Schürzen’ zijn daar een duidelijk voorbeeld van. Die staalplaten werden geïntroduceerd om Sovjet antitankwapens tegen te houden. Door een extra pantserplaat op een afstand van het hoofdpantser te monteren wordt het explosieve effect van holle lading gereduceerd. Tegenwoordig zijn veel tanks beschermd tegen holle lading door verschillende chemische samenstellingen van pantserplaten.

(de belangrijkste Gr. 38 munitie met technische gegevens)

Brisant werd in de Tweede Wereldoorlog gebruikt tegen 'zachte' doelen: infanterie en lichte voertuigen. Het 75mm L/24 kanon was geschikt om brisant af te schieten.

De Duitse brisantgranaat ‘Sprenggranate 34’, ‘Sprengranatpatrone 34’, of ‘Sprenggranat-Patrone 34’, werd gebruikt in het 75mm KwK 37 L/24 ‘Stummel’ kanon en de 75mm KwK 40 L/43, L/48 en 75mm ‘PaK’ wapens (Panzerabwehrkanone). Het L/24 wapen werd geïnstalleerd in verschillende Panzerkampfwagen IV modellen (A tot en met F1) en StuG III (stormgeschut III) voertuigen. Sprenggranate 34 woog ongeveer 8.71 kilogram. Het projectiel van Sprenggranate 34 woog 5.7, 5.74, 5.75 of 5.8 kilogram (bronnen geven verschillende eenheden), en werd met een snelheid van 550 tot 570 meter per seconde afgevuurd. Explosieve inhoud bestond uit 640, 650, 660, 680 of 690 gram TNT of Amatol (mix van TNT en ammoniumnitraat). De ontsteking van Sprenggranate 34 in het 75mm KwK 40 en PaK 40 wapen heette ‘Kl.A.Z.23’. De kleur van Sprenggranate 34 was olijfgroen. Het deel van de schokbuis van de granaat was het type C/22 of C/22 St. De granaat kon worden gebruikt tegen infanterie en lichte, niet of nauwelijks gepantserde kleine voertuigen zoals trucks en auto’s. Tegen tanks was de granaat vrijwel nutteloos.