Koolhoven F.K.51

Inleiding

De Koolhoven F.K.51 was een lesvliegtuig/verkenner welke werd gebruikt door de Marine Luchtvaartdienst, het ML-KNIL en de Luchtvaartafdeling van het Nederlandse Leger. Naast Nederland maakte ook de Spaanse Republiek voor de Tweede Wereldoorlog gebruik van dit toestel. Op basis van de typenbestelling konden globaal vijf varianten worden onderscheiden. Totaal werden 144 toestellen geproduceerd.

Image 22303
F.K. 51 13 opstijgend van vliegpark Haamstede, 1939 Source NIMH 2157_005752

Koolhoven, in de schaduw van Fokker

Frits Koolhoven, was die andere Nederlandse vliegtuigontwerper. Werkend in de schaduw van Fokker, zijn zijn ontwerpen veelal minder bekend geworden. Daardoor is hij ook enigszins miskend. De vliegtuigontwerpen waren minstens net zo goed, en misschien zelfs wel iets beter dan die van Fokker. Het mocht echter niet baten. Het vertrouwen in Fokker was ongekend. Niettemin wist Koolhoven toch diverse typen te slijten en één van de successen was de F.K.51.

De F.K.51 werd door de firma Koolhoven op eigen initiatief ontwikkeld. Het toestel werd ingeschreven in de competitie voor een opvolger van het lesvliegtuig de Fokker C.I. voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling.

Naast toestellen voor de LVA leverde Koolhoven het type ook aan de MLD en de Militaire Luchtvaart KNIL. Daarnaast werden een aantal toestellen verkocht aan de Spaanse Republikeinse regering. De toestellen speelden een bescheiden rol tijdens de Spaanse Burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog. In het Militair Museum te Soesterberg is een replica van het toestel te bewonderen.

Typenoverzicht

Koolhoven F.K.51
prototype Z-1
1
Koolhoven F.K.51 LVA 1e serie
onbewapend lesvliegtuig voor de Luchtvaartafdeling
25
Koolhoven F.K.51 LVA 2e serie
1 mitrailleur bewapende verkenner voor de Luchtvaartafdedling
29
Koolhoven F.K.51 LVA 3e serie
2 mitrailleurs bewapende verkenner voor de Luchtvaartafdedling
0
Koolhoven F.K.51 MLD
verkenner voor de Marine Luchtvaartdienst
26
Koolhoven F.K.51 LA/KNIL
verkenner voor de Luchtvaartafdeling van het KNIL
45
Koolhoven F.K.51 Spanje
verkenner voor de Spaanse Republikeinse luchtmacht
28

Prototype

Koolhoven produceerde op eigen gelegenheid een lesvliegtuig dat ook als verkenner kon fungeren. Het prototype dat door Koolhoven werd geproduceerd kreeg de registratie Z-1 en vloog op 25 mei 1935 voor het eerst vanaf vliegveld Waalhaven. Met civiel kenteken PH-AJV werd het toestel als demonstratievliegtuig ingezet en ook ingediend als competitietoestel voor de vervanging van de Fokker C.I. voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling. De F.K.51 kwam goed uit de competitie en Koolhoven ontving een bestelling.

Koolhoven F.K.51 LVA

Op basis van de gewonnen competitie bestelde de Luchtvaartafdeling van het Nederlandse Leger 25 lesvliegtuigen van de F.K.51. Deze werden aangedreven door een 270 pk sterke Armstrong Siddeley Cheetah-V stermotor. De LVA nam deze lestoestellen in dienst onder nummers 1 t/m 25. Deze reeks was onbewapend en werden in de jaren 1936 en 1937 afgeleverd.

Image 22305
Het eerste F.K.51 lesvliegtuig op Soesterberg Source NIMH 2011-1552

In 1937 verscheen de verkennerversie. Zonder dubbele bediening en met als bewapening een 7,7 mm mitrailleur in de bovenste vleugel. Dit type werd aangedreven door een 350 pk sterke Armstrong Siddeley Cheetah-IX motor. Van deze verkennerversie kocht de LVA er in totaal 29 die werden genummerd in de reeks 400 t/m 428. De toestellen werden in 1937 en 1938 geleverd.

Er werd nog een derde variant ontwikkeld van de verkenner met twee mitrailleurs waarvan de tweede in de achterste cockpit was ondergebracht. Tot een bestelling is het niet meer gekomen, maar dit type werd wel aan de MLD geleverd.

De lestoestellen hebben uiteraard nauwelijks een rol gespeeld in De meidagen van 1940. Van de verkenners, waren er bij de Duitse inval 17 gevechtsklaar. Slechts één enkel toestel heeft een vlucht in opdracht uitgevoerd.

Image 22308
beschadigde F.K.51 421 achtergelaten bij Gilze Rijen Source NIMH 2157_005784
Koolhoven F.K.51 LVA
Registratie /
Constuctienr.
Datum in dienst /
Datum uit dienst
Lotgevallen / Opmerkingen
1 / 51.02
augustus 1936 /
10 mei 1940
Vernield op Schiphol
2 / 51.03 september 1936 /
mei 1940
Vernield op Haamstede
3 / 51.04 augustus 1936 /
mei 1940
Vernield op Haamstede
4 / 51.05 20 augustus 1936 /
mei 1940
Vernield op Haamstede
5 / 51.06 20 augustus 1936 /
10 mei 1940
Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
6 / 51.07 september 1936 /
?

7 / 51.08 september 1936 /
mei 1940

8 / 51.09 16 september 1936 /
15 juli 1938
Afgeschreven na botsing met de "20" op Gilze-Rijen
9 / 51.10 2 oktober 1936 /
mei 1940
Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
10 / 51.11 3 november 1936 /
1 december 1938
Verongelukt bij Breezand
11 3 december 1937 /
10 mei 1940
Vernield op De Kooij
12 3 december 1937 /
5 augustus 1938
Afgeschreven na ongeval te Soesterberg
13 12 november 1937 /
10 mei 1940
Vernield op De Kooij
14 9 februari 1938 /
10 mei 1940
Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
15 9 februari 1938 /
?

16 9 februari 1938 /
21 maart 1938
Afgeschreven na ongeval op Soesterberg
17 9 februari 1938 /
10 mei 1944
Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
18 9 februari 1938 /
14 augustus 1939
Afgeschreven na ongeval te Eindhoven
19 9 februari 1938 /
10 mei 1940
Vernield op Waalhaven
20 9 februari 1938 /
15 juli 1938
Afgeschreven na botsing met de "8" op Gilze-Rijen
21 9 februari 1938 /
maart 1940
Afgeschreven na ongeval
22 9 februari 1938 /
2 augustus 1938
Neergestort te Rijswijk
Slachtoffers: 1
23 9 februari 1938 /
mei 1940
Vernield bij Koolhoven, Waalhaven
24 11 januari 1938 /
?

25 9 februari 1938 /
?

400
11 oktober 1937 /
?

401 16 oktober 1937 /
mei 1940
Buitgemaakt door Duitsers
402 19 november 1937 /
mei 1940

403 21 november 1937 /
?
Op 16 maart 1938 ernstig beschadigd bij landing op Schiphol
404 27 november 1937 /
19 april 1939
Afgeschreven na ongeval te Waalhaven
405 3 december 1937 /
mei 1940
Buitgemaakt door Duitsers op Schiphol
406
3 december 1937 /
mei 1940
Buitgemaakt door Duitsers op Schiphol
407
3 december 1937 /
14 mei 1940
Uitgebrand na aanval op De Zilk
408 16 december 1936 /
14 mei 1940
Uitgebrand na aanval op Ruigenhoek
409 9 februari 1938 /
10 mei 1940
Achtergelaten op Gilze-Rijen
410 18 januari 1938 /
10 mei 1940
Achtergelaten op Ypenburg
411 18 januari 1938 /
13 mei 1940
Vernield op Haamstede
412
18 januari 1938 /
mei 1940
Vernield op Haamstede
413
9 februari 1938 /
17 april 1940
Afgeschreven na noodlanding
414
9 februari 1938 /
10 mei 1940
Beschadigd achtergelaten op Hilversum
415
9 februari 1938 /
10 mei 1940
Vernield op Haamstede
416
9 februari 1938 /
mei 1940
Buitgemaakt door Duitsers op Schiphol
417
9 februari 1938 /
mei 1940
Vernield op Waalhaven
418
9 februari 1938 /
mei 1940
Vernield op Haamstede
419
9 februari 1938 /
14 mei 1940
Uitgebrand op Ruigenhoek
420
9 februari 1938 /
29 augustus 1939
Afgeschreven na ongeval op Soesterberg
421
11 februari 1938 /
10 mei 1940
Beschadigd achtergelaten op Gilze-Rijen
422
11 februari 1938 /
april 1940
Achtergelaten op Ypenburg
423
18 februari 1938 /
april 1940
Ter reparatie bij Koolhoven op Waalhaven
424
18 februari 1938 /
26 september 1939
Afgeschreven na ongeval te Zonnemaire, Zeeland
Slachtoffers:
Aspirant Reserve-Officier vlieger Jan Jongkind
Aspirant Reserve-Officier waarfnemer Jacobus Hubregse
425
21 februari 1938 /
10 mei 1940
Beschadigd door luchtaanval op Heemstede
426
25 februari 1938 /
14 mei 1940
Vernield op Ruigenhoek
427
25 februari 1938 /
10 mei 1940
Vernield op Gilze-Rijen
428
11 maart 1938 /
14 mei 1940
In brand gestoken door eigen personeel op Middenmeer - De Zilk

Technische gegevens F.K.51 LVA 2e serie

 Type: Koolhoven F.K.51 LVA 2e serie
 Taak:
verkenner
 Bemanning:
2
 Spanwijdte:
9,00 meter
 Vleugeloppervlakte:
27,00 m2
 Lengte:
7,85 meter
 Hoogte:
2,85 meter
 Gewicht:
Leeggewicht: 1.450 kg
Max. gewicht: 1.600 kg
 Motor:
1x Armstrong Siddeley Cheetah IX motor
270 Pk (199 kW) - 350 Pk (257 kW)
 Snelheid:
Max. snelheid: 253 km/u
Kruissnelheid: 229 km/u
 Bereik:
775 km
 Plafond:
6.300 meter
 Bewapening:
1x 7,7 mm MG Lewis (bovenste vleugel)
1x 7,7-mm MG Lewis (beweegbaar in achterste cockpit)
 Productie:
29

Koolhoven F.K.51 MLD

De 24 door de MLD (Marine Luchtvaartdienst) aangeschafte FK-51's werden in dienst gesteld onder de registratie E-1 t/m E-24. De MLD toestellen werden voorzien van een 450 pk Wright "Whirlwind" R-975-E1 en waren bewapend met twee mitrailleurs zoals het derde voor de LVA bedoelde type. Zes toestellen werden op 1 augustus 1936 ontvangen, de rest op 16 juni 1937. Ter vervanging van twee afgeschreven toestellen (E-1 en E-6), werd op 20 september 1938 nog eens een levering van twee toestellen ontvangen, die hetzelfde nummer kregen. Hiermee kwam het aantal aan MLD geleverde toestellen op 26. Geen van de toestellen is operationeel ingezet aangezien alle door bombardementen op De Kooy werden vernield.

Image 22307
Een aantal MLD F.K.51 toestellen Source Public Domain (onbekend)

Koolhoven F.K.51 ML-KNIL

Ook door de Militaire Luchtvaart KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger) werd een bestelling geplaatst. Deze toestellen werden uitgerust met een Pratt & Whitney Wasp Junior motor. Bij het uitbreken van de oorlog in Nederland waren slechts 45 van de 60 bestelde toestellen geleverd. De registraties waren K-1 tot en met K-45. In 1940 werd de registratie gewijzigd in K-101 tot en met K-145

Bij het uitbreken van de vijandelijkheden op 7 december 1941 waren ongeveer 20 FK-51's luchtwaardig en die zijn volop ingezet voor verkenningsoperaties. Alle vliegtuigen zijn door vijandelijkheden of door vernietiging door eigen personeel verloren gegaan.

Image 22309
K-26 en soortgenoten Source Wilco Vermeer collection

Koolhoven F.K.51 Spanje

Van de lesversie werden er overigens nog eens 28 gekocht door de Spaanse Republikeinse regering, welke in 1936 als postvliegtuig werden geleverd. De Spaanse toestellen droegen de kentekens EK-001 - EK-028. Bij het uitbreken van de Spaanse Burgeroorlog mochten immers geen wapens geleverd worden. Van de Spaanse toestellen werden elf toestellen uitgerust met een 400 pk Armstrong Siddeley Jaguar IVa motor en de overige 17 met een Wright "Whirlwind" R-975-E3 motor.

Een aantal ven deze lesvliegtuigen werd in Spanje bewapend met twee 7,7 mm mitrailleurs in de bovenste vleugel en een beweegbare 7,7 mm machinegeweer in de achterste cockpit. Zodanig werden ze als verkenner en nachtjager ingezet. Een zeer klein deel van deze toestellen heeft de burgeroorlog overleefd en is tot onbekende datum nog gebruikt door de luchtmacht van Franco.

Image 22306
Een Spaanse F.K.51 Source Public Domain (onbekend)